حجت‌الاسلام‌ والمسلمین محسن مهاجرنیا، استاد و پژوهش‌گر مسائل سیاسی کشور در دومین نشست کرسی‌های آزاد‌اندیشی مجمع هماهنگی پیروان امام و رهبری استان قم که با موضوع «تبیین بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی» در دانشگاه طلوع مهر قم برگزار شد، با بیان این‌که در سنخ شناسی بیانیه رویکردهای مختلفی مطرح شده است، گفت: از نظر ما، سنخ بیانیۀ گام دوم از جنس اندیشه و ایدئولوژی مکتبی است.

وی در ادامه افزود: سوال مهمی که درباره بیانیۀ گام دوم انقلاب مطرح است. اینکه بیانیه چه جنس و چه سنخی است آیا از سنخ اندیشه است؟ یعنی می‌توانیم بگوییم که اندیشۀ سیاسی مقام معظم رهبری است. بعضی معتقدند که این بیانیه از سنخ فقه حکومتی است؛ چراکه در آن، مجموعه دستور‌العمل‌هایی برای آیندۀ انقلاب‌اسلامی ترسیم شده است. بعضی دیگر نیز اظهار کرده‌اند که این بیانیه، یک مانیفست سیاسی برای آینده جمهوری اسلامی ایران است ممکن است برخی آن را از جنس سیاست های کلان یا از جنس چشم‌انداز در ترازچهل سال بعدی انقلاب بدانند . بعضی هم آن را از سنخ ایدئولوژی مکتبی تلقی می کنند.

این پژوهش‌گر مسائل سیاسی با بیان این‌که در این جلسه از نگاه ایدئولوژی  به بیانیه متمرکز می شویم، گفت: مقام معظم رهبری در مجموعۀ درس‌هایی که در سال 1352 برای طلاب و دانشجویان در مسجد کرامت مشهد داشتند ایدئولوژی‌ را شامل: « تمام طرح ها، برنامه ها و افکار عملی و زندگی ساز اسلام می دانند که هم تعیین کننده اهداف و هم تأمین کننده عناصر حفظ و ادامه اسلام است که در قالب یک مسلک فکری و اجتماعی دارای اصولی منسجم و یک آهنگ و ناظر به زندگی جمعی انسان ها است »[1]، بر اساس این تعریف ایدئولوژی مجموعه رویکردها، دغدغه‌ها، داوری‌ها، اعتقادات و باورهایی است که براساس مکتب، دربارۀ زندگی سیاسی و اجتماعی وجود دارد. براساس این تعریف و با توجه به این‌که این بیانیه را یک مجتهد سیاسی که یک ولی فقیه و نائب امام زمان (عج) است، صادر کرده و قطعاً هم براساس اعتقادات و باورهایش نوشته، می‌توان گفت که این بیانیه، از جنس ایدئولوژی مکتبی است.

حجت‌الاسلام‌ والمسلمین مهاجرنیا با بیان این‌که ایدئولوژی هفت ویژگی دارد، گفت: اولین ویژگی ایدئولوژی نظام‌بخشی و پیوند منطقی میان ذهن و عین در مجموعه باورها، رفتارها و کنش‌هاست. بنابراین، کسی که ایدئولوژیک رفتار می‌کند، عملش با فکرش و ذهنش با عینش در یک جهت قرار می‌گیرند. این ویژگی را مقام معظم رهبری در این بیانیه قرار داده است؛ به‌ویژه آن‌جا که می‌گوید: انقلاب‌اسلامی آرمان‌هایش را در واقعیت خارجی پیاده کرده است.

وی گفت: دومین ویژگی ایدئولوژی این است که قدرت تصویرسازی بایدها و نبایدها را در فراروی انتخاب آدم‌ها قرار می‌دهد. این بایدها گاهی جنبه اخلاقی دارند و گاهی جنبه فقهی دارند. جنبه اخلاقی‌اش یعنی این‌که شایسته است این کار را بکنی؛ شایسته است راست بگویی، دروغ نگویی. این می‌شود بایدِ اخلاقی. یک باید، نباید فقهی نیز داریم؛ باید نماز بخوانی. نماز نخوانی، می‌شوی تارک‌الصلاة و جهنم می‌روی.

این پژوهش‌‌گر مسائل سیاسی با بیان این‌که سومین ویژگی ایدئولوژی داشتن ظرفیت فوق‌العاده در تکلیف‌سازی است، افزود: این ویژگی فرد را تشجیع و ترغیب می‌کند که در راه اعتقادش ایستادگی و فداکاری کند. اگر کسی چنین نکرد، یعنی باور مکتبی‌اش قوی نیست. چهل سال مقاومت بر اساس این نگاه ایدئولوژیکی است.

حجت‌الاسلام‌ والمسلمین مهاجرنیا گفت: پنجمین ویژگی یک ایدئولوژی جامعیت نگرش به همه موضوعات و مسائل زندگی اجتماعی است. خصیصۀ ایدئولوژی این است که نگاهش به گزاره‌های بیرونی جزئی نیست؛ بلکه جامع‌نگر است. به‌همین خاطر، این بیانیه نیز همۀ ابعاد انقلاب اسلامی را به‌صورت جامع پوشش می‌دهد.

وی در ادامه افزود: ششمین ویژگی ایدئولوژی قدرت مشروعیت‌سازی، آرامش‌بخشی، و امنیت‌سازی درونی و بیرونی است. کسی که ایدئولوژی مکتبی دارد، قدرت مشروعیت‌سازی برای افکار، اعمال، رفتار و کردارهایش را دارد، خیلی زود می‌تواند در سایه باورهای مکتبی اش به رفتارهایش مشروعیت دینی بدهد و خیلی زود به آرامش برسد.

حجت‌الاسلام‌ والمسلمین مهاجرنیا با اشاره به شرایط کشور، آرامش همراه با اقتدار بعد از تحریم ها و بعد از اسقاط پهباد پیشرفته آمریکا، گفت در دنیای کنونی هیچ کشوری در موقعیت ما جرأت ندارد رسماً اعلام کند پهباد آمریکا را ما زدیم و اگر دست از پا خطا کنید مجدداً می زنیم .رئیس جمهور آمریکا برای فرار از جنگ می گوید احتمالاً یک نظامی اشتباه زده یا تمرد کرده است . ولی بیانیه رسمی سپاه مقتدر ما می گوید نخیر اشتباهی در کار نبوده است. ما لطف کردیم هواپیمای سرنشین دار شما را نزدیم. ترامپ می گوید از اینکه آن هواپیما را نزدید تشکر می کنم . این آرامش فوق تصور عالم سیاست در دنیای امروز، ناشی از ایدئولوژی اسلام ناب محمدی (ص) و مکتب علوی(ع) است.

این استاد حوزه و دانشگاه گفت: هفتمین ویژگی ایدئولوژی رفع تعارض‌ها، شکاف‌ها، گسست‌ها و کاستی‌هاست؛ یعنی گاهی، ذهنیت با عینیت ما جور درنمی‌آید یا ارزش‌های‌مان متعارض می‌شوند و یا شرایط زندگی مساعد نیست. در این شرایط، این، ایدئولوژی است که تعارض‌ها را رفع می‌کند و به انسان امید می‌دهد.

حجت‌الاسلام‌ والمسلمین مهاجرنیا با بیان این‌که حالا با این ویژگی‌ها می‌خواهیم نگاهی به بیانیه بیندازیم، گفت: در بیانیه آمده که فرهنگ انقلابی و فرهنگ ناشی از انقلاب اسلامی ریشه در فطرت و ریشه در سرشت الاهی انسان دارد و چون ریشه در فطرت دارد، کهنه نمی‌شود؛ یعنی این‌گونه نیست که چون چهل سال گذشته، دیگر فرهنگ انقلاب ازبین رفته باشد؛ بلکه همیشه زنده می‌ماند. چون منشأ آن، فطرت است.این رویکرد فطری به ارزش های والای انقلاب اسلامی ریشه در ایدئولوژی اسلامی دارد.

این پژوهش‌گر مسائل سیاسی با بیان این‌که مقام معظم رهبری در بیانیه فرموده‌اند: «جوانان عزیزم! دهه‌های آینده دهه‌های شماست. شمایید که باید کارآزموده و پرانگیزه از انقلاب خود، حراست کنید و آن را هر چه بیش‌تر به آرمان بزرگش که ایجاد تمدن نوین اسلامی و آمادگی برای طلوع خورشید ولایت عظما ارواحنا فداه است، نزدیک کنید.» افزود: این عبارت یک عبارت اعتقادی است؛ یعنی باورهای سیاسی در مورد انقلاب اسلامی است. این سنخ مسائل نشان می‌دهد که ما می‌توانیم این بیانیه را یک رویکرد کاملاً اعتقادی و مبتنی بر ایدئولوژی اسلامی بدانیم.

وی در پایان افزود: نکته آخر دربارۀ سبک زندگی است. ایشان در بیانیه می‌فرمایند: «ترویج سبک زندگی غربی زیان‌های بی جبرانی را به ما زده است. تلاش غرب در ترویج سبک زندگی غربی در ایران زیان‌های بی جبران اخلاقی اقتصادی، دینی سیاسی به کشور و ملت ما زده است. مقابله با آن جهادی همه جانبه و هوشمندانه می‌طلبد که باز چشم امید در آن به شما جوان‌ها است.» این نوع دستور العمل، برای آفت زدایی از سبک زندگی اسلامی، نگاهی دینی، اعتقادی و بر اساس ایدئولوژی مکتبی است. بنابراین، تحلیل همه جانبه بیانیه گام دوم نشان می دهد که این بیانیه از سنخ ایدئولوژی مکتبی است. البته در جلسات بعدی درباره سنخ گفتمانی، اندیشه ای، راهبری، چشم انداز و سیاست کلان بیانیه بحث خواهیم کرد.